Political Subjugation

Political Subjugation

Political Subjugation i chih chiang in gamkhat hiam ahihkeileh geographical community khat nengdenna ahi chi le kigen khial lou ding hi. Nendenna ichih chiang in— political aspiration hiam sahkhaw zaleena hiam ahihkeileh lam tuam tuam a khantouhna dingte ziksihsak hiam dal a om chihna leng ahithei hi.  Tua omzia bel, mi’n vai hong hawmkhum, hong opkhum uh chihna ahih banah, dan nuai a tanvou omte nelhsiah hiam laksak a omna genna ahi hi. Sappau in Vocabulary.com in, ‘Subjugation is like oppression or conquest: one group takes control over another and forces them to do as they’re told…’ ana chi hi. Khovel khangthu ah hiai toh kisai tampi tak ana om tham a, tuate ahihleh Junta, Dictatorship, Colonialism, Imperialism leh oppression chituam tuamte, ban ah a huai se mahmah Jewste thuak Holocaust chihte khawng ahi uhi. Etdan dang agen in, tulai in Western Feminism hong hat a, amau a ding in Patriarchy leng Political Subjugation dan in la thei uhi. Tua ziak in a houpen a gen in, political subjugation i chih chiang in bang hiam a kipan koltanna hi a, tulai eidin mun toh et in kituak mahmah ding hong bang hi.

I gam Gammang— sing le loute, zu le vate, ganhing—louhingte’ mun ding a hong kipuan khum ahita a, tuaziak in politics ah i dinmun uh afuh kei chihna ahita hi, tuaziak mah in nungngatsan hiam kitheihmawhbawl theih ahi kei hi. Huai banah, a poi mahmahte lak a khat ahihleh Dan in hon piak hamphatnate lakmangsak hiam, heimangsak in i om ua, huaituh ‘subjugate’ a om ihihna uh ahi hi. Phualpi Solkal in dan hoihpipi hon bawlsak uh himahleh, tan ding a kilawm tanvoute— HAC hi in ADC hi in, VI Schedule chihte piak louh in i om uhi. Tun i gam pumpi Reserve Forest (Solkal Gamsit) hongsuak vek leh, SoO nuai ah Constitutional Status khawng mu bang hita lele, omzia neilou ding bang hi. A tawp in i gam i lei ichih ah mikhual isuah khak ding mullit huai hi. I ngaihtuah leh hichibang a thil hong tun taktak ding gintak a haksa a,  nuihzat huaipi le a bang dekdek hi. Himahleh a process (guk) paipai ahihna ah, ganhingte leh sing leh loute min a, ruled out hiam nawhsuah i hihkhak ding thil deih huai hetlou ahi zaw hi. Manipur Solkal in awl awl a, lah naktak a hon (guk) beih beih ahi a, a mitnauta tukna ihihziak uh leng thei hi.

Manipur Solkal in thusuah, abiik in kum 2015 Three anti-tribal Bills nungthuapna hile kilawm tak in thupuan neuh neuh khat khit khat ahon neitou ngitnget hi. Tuate a tamzaw ei Singtang mi Southern lamte’ land rights hon heetkha hi tangpi uhi. Tuaziak in Manipur Solkal in Look Hill Policy naktak a paipih ahi chih haih vual hilou hi. District dangte ah ahihleh eilamte dan lawm lawm a: a viin uh omlou a, tuaziak in i land rightste uh Solkal in hon lakkhiaksak tum uh ahi chi leng kigen khiallou ding hi. Kum 2015 a three anti-tribal bill, hahtak a i nan nung un leng tama lou in ei hon heet thei thu leh la omtou ngitnget lai a, tuate mah in incident tuam tuam i gam ah hon tun tou tou uhi.

Solkal in dawmlou in, i chi di, a hichia thil hon hih touh kilawmlou abatna chiang tampi om ban ah, legality lam et in, dan zuilou, ban ah, dan bang tak a Solkal gamtang lou ahihdan; hun tuam: vaituam: leh mun tuam tuam a, a thilhih dante uh tungtawn in muh theih hi. Solkal khat in hichia thil kilawmlou tak a hon bawl tawm tawm theih tuh banghiam lunggulh nei ahi chihna hi peuhmah ding hi. Huchi’n ah Gazette hiam khawng ah publish sa dan khawng in hon bawl tawm ua, eihkeileh amau thu thu a Law suahsak a ut lamtak uh hilai ding hi, a om zia bel, ei singtangmi, a stake holderte consult kihilou sek hi. Ahi a, tuaziak in ei singtang mite a ding in, i sepkhop hang un, hiai Meiteite’ belhtuak hetlou uh chihna suak hi. Political aspiration i neihte amau a ding a deihhuai hetlou uh ahingei ding, ban ah i gam i leitang tung a thuneihna a neih theihna ding ua, piltak a vai saisai uh ahi zaw hi. Tribal chi a a deih dan dan ua, hon kaih a sawm laitak uh ahi chi leng zong kigen khial lou ding hi. Tulai in thu leh la piang tampi tak hong om a, huaite a tangpi in gamvai ngen hi uhi. Tuate MLAte’n Assembly Hall a khuttum zial zen a salkhiak ziah ziah ding hun uh hi a, sak le hong kisak ngei uh gintak huai hi. Huchia voice neizou mahmah lou ihihleh MLA hihna akipan ki resign ditan in pangngam le’ng chih huai hi. Huchi kawmkal ah, i cause khahsuah kha le’ng, tua in i gam pumpi nawngkai sakthei zaw ding hi. MLA hih ringot a, mipite ’cause’ i gen i sak ngam kei leh tuh, omzia neilou suak thei hi! Heutute ah mipi lametna beilou a, ban ah, hunlua chihte om theilou lai hi. 

Bang chik hun a kipan Manipur sung a va kibelhlut kha hihiam chihte sut lunglut huai pi himahleh, i gensau man kei ding. Solkal in i gam i leitang’ enlah mahmah uh ahihdan muh theih a, Cheifteinship bang le freeze thei le uh a ut mahmah ding in gintak huai hi. Manipur gam a kipan hon pawsiah nuam kisa a, gamdang mi ahi uh chi nuam a phia phia himah le uh: a base di uh om mangh lou ahihman in, Reserved Forest, Protected Forest, Wildlife Sanctuary, Wetland Protection chih khawng min vuah in, singtang gamte la utlua kisa in naktak a pana la uh ahi chih muhtheih in kilangh hi. Ahitak a gen in, tua igente a paisuak kholhet kei ding hi, tua bang kawmkal ah, Meiteite’ tupdan paithei ziah ziah di hileh, i gam uh Gammang hiam Reserved Forest a beisuak ding hitazen hi! Lah bei hetkei ven chin! Zomi: Zogam kidam buang hiven! Amau gam dan a, a duh a dah ua, thil hong sai mawk uh pen, ei singtangmite’n i ngaihkhawk ding uh ahi hi. 31st August 2015 a, Bill Thumte hunlai bang in le, The Hindu pek masa mai ah i tanchin uh tuang mahleh, tanchinbu in a gen dan in, singtang mite dikloutak a gamtang ahihziak un, army a pomawh bang bang a sawllut ding chih khawng kigelh a, tribal issue and causes of uprising chihte gelhkhak hilou uhi, tuaziak in bangchiang hiam a mediate le manipulate zou uh hiding in ngaihsut huai hi.

Solkal in bang ding a ei hichi bang a hon vin vin hi peuhmah a, bang deih nei hi peuhmah ding uhiam chihte i ngaihtuahna uah omtham ding hi, Tribal i hihna uah economically weaker section kihi a, tuaziak mah a leng hon nopneh uh leng ahi thei hi. Ei lam ah le sum leh pai khawng a i kikhot mawk mawk uleh, thil poimahmah suak ding hi. I gam in a poimawh ahihleh ei leh ei a Vaihawmna kichian kineih ding chih michih lunggulh hiding in a gintak huai hi. Meiteite toh vaihawm khawm khawm leng zong, i neihsa teng hon eukhiaksak lel ding ua, i gam i lei, i mi isate’n thuakloh lel ding hi. Ahitak a gen in, Manipur govt hiam CM hiam va biak biak ding hilou a, ei leh ei iki vaihawmna dia kal isuan ding uh hizaw ding in up huai hi, chih bel amau vai hon hawmkhum uh nuamsa lel ding ahihna uah. Huailou in mimal benefit ding lel a politics sai ihih zenzen in tuh i gam in thuakloh ding a, genthei—liangvaite ki mangbang semsem ding himawk hi. Tulai Diil Kitoh sanlai ahi a, pan i laksiam uh kiphamawh mah mah ding in ngaihtuah hang! Meitete lak a ‘ibung o” e, ‘oja’ e le va chih ngut ngut ngailou ahi chi ut dan kihi lai hi. Chihziak bel hiai Talpakte’n hon vengbit peuhmah lou ding uhi, huai naksang in hon nese ut a kisasa ahih zawk man un, tuaziak in iki khensiang mah uh hoih zaw hilou hiam i chi hi. Hiai toh kisai kum 100 val paisa a Goukhothangte’ hunlai khawng a le ana tungsa leng ahi ta ding a, tu a salmat suak ihi uhiam chih kidot tuak mahmah hilou hiam?

Songjang khua Dan banglou a bawl ahi achih utna uh hinte Eviction hon bawl ua, inn neite’ a  Innsung vante uh lakkhiak sak hilou mawk ua, lamdang mah mah hi. Tuaziak in hichibang a eviction pen dan in a phal gintak huai lou hi, kum 1927 a a khua kisatta ahihziak in, hichi bang eviction legit lou hilou hiam chih ut huai hi. Hiai incident tuh politics a subjugated ihihna khat uh hiding a, poi mahmah hi. Biakinnte suksiat in hong om nawn a, Biakinn vannte’ lakkhiak sak hilou nawn hi! Ban ah, zan mial nuai a kisusia hi a, dan in huchi bang a suksiat aphal ding upmawh huai mahmah hi. Solkal khat in hichi bang a mial nuai a thil ahih tuh dankalh hilou hiam? Tua ziak in Solkal in van a suksiat teng a compensate ding uh thil kilawm hilou hiam chih ut huai hi.

Tua dan mah a, a kisusia jan jek mahmah in, tenna inn bang le om hihtuak a, inn neite’ Ui hawl; Ak hawl a hawl khiat; nawh khiat thoh khawng in om uh kichi hi. Humanitarian ground bang le Solkal khat in a ngaihtuah phatzek uh kiphamawh hileh kilawm hi! Singleh lou leh ganhingte kembitna ding a, ei singmite’n i gam i mun, i awt ngai ding chih hial chiang in bel, thil paidik nonlou ahi chihan ahi hi.

Tualou in Solkal refugee dan a hon record utlua hinapi’n kihi lou daih hi. Manipur in statehood a muhma sawtpi a kipan in tua i Zogamte ana kiluah dim setta hi! Himahleh hoihtak a hon luhzoh taktak na di uh chi hilekilawm tak in thil neucik cik a hihhih uh ahi zaw hi, etsakna ding in: huai a Geljang Resort a ‘i ❤️ xxpur’ chih khawng bang le, zuau kizial lomm khawm chih ding bang hi. This is Lamka, I ❤️  Lamka chih ding hi zaw a, mitampite’ mitsipna hikhamawh lou ding hi. Hichi bang a thilhih tuh kineksiatna chikhat ahi a, agam mite muhsitna leng ahi hi. Tualou Chivu a suangte bang le, ‘Sihal Khap’ ahihkei ngalleh, Milun Goukhothang damlai bang hile le a lung awi di’n a gintak huai kei hi.

Huai banah, Reserve Forest chih bang, Protected Forest chihbang, ahihkeileh Wetland Protection chih khawng in Solkal in thil a bawl bawl mawk hi. Huchia a bawl ut uleh Solkal in Solkal gam ah kibawl lel le uh hilou hiam chi ut dan ihi. Ei gam chik mah in Solkal gam hi ngeilou a, khangmasa pupate’ hun in le ana hi ngeilou hi, khangsawn dong a le ahihlouh gintak huai hi. Akizatlouh hang i gam VI Schedule area ahi a, tuate ah Stakeholderte’ phalna omlou in Solkal in laksak mawkmawk theilou hi. Solkal nuai a i land righte va tah lutlut ihih khak ding zong alehlam ah thill lau huaipi ahi a, tua sang mah i gam i leite a vaihawmdan i kisin ua, Loubawlna, Siamsinna, Ki-etkolna, Dan leh Dunte hoihtak nei a vaihawm iki sin ding uh ahi zaw hi. 

Govt. tawi, unau Meiteite’n hichi bang a thil ahih uh, Gal pat sawm uhia kichi ut phial dan ahi.  A thilhih uh a offensive ban ah, ei tribalte sentiment sukha thei mahmah a, lungnat huai sa zong kitam ding hi. Tua mah bang in Jordan B. Peterson in, ‘When you have something to say, silence is a lie’ na chi a, paulou di or daih mai mai di chih thil hithei taktak hilou ngut hi. Meiteite hon zoh na mah mah uh khat ahihleh ‘manipulation’ ahi, economically a hatzaw ahihziak uh leng ahi ding. Gokhawthang henkol buttu bawn Brits te’ hisak ding a manipulate zawh ihih uleh, hon manipulate zou mahmah uh china ahi hi! Tuadan a Phiazangmite’n Imperialistic move a bawlbawl uh leng ei a ding in political subjugation suak khat hi nawn hi. 

Palai bang le sawl sawl non lou in, ei vai ei kihawm theih ta le chih khawng ut huai mahmah sak in om hi! MLAte’ bang le politics lunglut lou pi pi khawng a va hi ringot uh adiam chih huai dek dek a, MLA dinmun ichih ofisar hilou a, sap le hilou ua, ‘sawltak’ eikeh ‘palai’ hi ua, ban ah, ‘business affair’ le hituan samlou hi. India Dan in Provisions leh Rights hoihtak tak, HAC, ADC leh VI Schedule chihte Constitution in honpiaksa ahi uhi. Bang ding a tutan zat hilou nilouh hi peuhmah uhiam chihte zong kidot tham ching hi. Huainaksang in, khatvei vei i gam mansuah dekdek ihi dia aw chih huai hun tam hi, chih bel Solkal in i gam awl awl a hon kheuhkheuh ahih na ah.

Tualou in, Phaizang mite’n ST chih vel vel khawng kum bangzah hiam paita akipan ahah buaipih mah mah ua, ataktak a thil hithei hi takpi mah hiam ichi hi. Court pansan a fight uh chih bang ahita a, ahihleh VIII Schedule apan VI Scheduling lists a kumsuk ut takpi ding mah uh aitam? Eighth Schedule lists ah Manipuri, recognised language Hindi, Tamil, Kannada, etc. te bang in omkhin thamta hi. Huai kawm kawm a ST stats muhkhawm sawm ahih uleh bel— val; uang mah mah uh chihna hiding hi.

VIII Schedule list akipan ki withdraw lou a lah ST stats ngah mawk theih ahih gintak huailou hi. (ST hong hita zen zen le uh, hon effect khalou ding in ngaihtuah kei ni). Phaizangmite le tuh khat veivei amau leh amau kipiingpavei mah bang veve uhi, chihziak bel, nam thupi leh nam sang, lalnam dan a kikoih ua, huai mah India Govt in le pia ahihman in. Ban ah, a Maharaja un Shillong Accord 1949 vel a, a 700sq km India a a submit lak a, ei Singtang gam or Singtang mite tenna huap khalou hi. Huchi pipi a le i gam honlak saksak sawm hi un maw! Huai om zia bel, gensa bang in, sing leh loute, ganhing: gamsa, zu leh vate kebitna ding mun ding a i gam honsehsak mawk ahih chiang un. Luiluangte, sing leh loute, a zu avate khualna a, ei Singtangmite’n gam i piakkhiak lawmlawm di zaw, hilou deuh hilou hiam! Lamka min bang le official min akipan lakmang ahita a, Lamka chih mah a i khenkhiak uh thil poimawh hilou hiam?

Saptuam lam khawng a ahihleh i gam ah, Pathian vualzawlna ahiding, kibubit mahmah a, pawl tuam tuam, ukdan; gindan tuamtuam bang i tam uhi, ban ah, hiaite Peter leh Abraham ang a tu di, hiaite deihtuam, hiaite: huaite chih bang i tam zezen uhi. A tangpi a gen in, Vangam lut ut ngen kihi a, tuaziak mah le hinte leadershipte bang le hoih thei lua hi. Nam hiam Tribe level khawng ah le leadership hoih thei mahmah a, himahleh alianzaw a kipuakna ding lam ah kichau zek ahitam chihtheih hi. Tuaziak in i gam vai i et chiang in, ‘puuldou…’ mah bang dekdek adia aw chih huai hi. Pathian ah i khawl ding a, himahleh Zogam ah i teeng ding i chi ut hi. Sahkhua leh Politics gawmkhawm theih hi taktak keimah leh, ataktak in khenkhiak theih le hilawtuan samlou hi. Laisiangthou in ‘…nasep pang lou in giina tuh si ahi…’ achih bang in i thum kawmkawm in i gam a ding in pan naksem in lathak in, i gam in nam puah a, cheimawi sem ding in iki chial hen hen aw. Ahi a, Pathian in le nna isep keileh Van a kipan thil hon khesuk mawk mawk ding in a gintak huai kei phial hi! I gam i nam, i lei hon laksak ut mite khut ah pekhe kei ni! Zomi: Zogam dam lai buang hihang!

Thanks for Reading! This is also published in a local newspaper in Lamka @Lamka Post and a monthly magazine “Thaikawi Leelpi” back in the year 2022.

Comments

No comments yet. Why don’t you start the discussion?

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *